Ο Τόλκιν και οι επικριτές του

Χαιρετώ το ποίμνιο!

Το κείμενο που ακολουθεί απευθύνεται στους ευλαβείς πιστούς που αρέσκονται στη μυθολογία, τους θρύλους, τις φανταστικές ιστορίες με δράκους και ξωτικά και γενικότερα τα παραμύθια. Με λίγα λόγια, είναι αφιερωμένο στον υπέροχο κόσμο του Τ. Ρ. Ρ. Τόλκιν. Για το λόγο τούτο, όσοι δεν ενδιαφέρονται καλά θα κάνουν να λάβουν την άγουσα. Επίσης, όσοι εξακολουθούν να διαβάζουν να ξέρουν πως το παρόν κείμενο α) δεν καλύπτει συνολικά το θέμα, β) απαιτεί μία έστω ελάχιστη γνώση γύρω από αυτό και γ) αποτελεί εν μέρει απάντηση σε άπιστο μοναχό (τι να κάνουμε, ανεξιθρησκεία έχουμε).

Για να ξεκινήσουμε, ο Τόλκιν και το έργο του ήρθαν και πάλι στο προσκήνιο πρίν από λίγο καιρό με τη δημιουργία των διάσημων πια ταινιών της τριλογίας ''Lord of the Rings'', οι οποίες βασίζονται στα ομώνυμα βιβλία του συγγραφέα. Δεν θα ασχοληθώ με τις ταινίες αν και μπαίνω στον πειρασμό. Θα αναφερθώ στις ατεκμηρίωτες απόψεις και τα γενικευμένα συμπεράσματα πολλών που χαρακτηρίζουν το έργο του Τόλκιν 'παιδικό' και 'απλοικό'. Μπορεί να είμαι λίγο υπερβολικός αλλά νομίζω ότι όποιος δεν ξέρει, καλύτερα να μην μιλάει. Ο συγγραφέας ήταν πρώτα απ΄όλα καθηγητής πανεπιστημίου και μάλιστα στην Οξφόρδη. Ως γλωσσολόγος, ειδικευόταν στη μελέτη γλωσσών και διαλέκτων και κυρίως των αρχαίων αγγλικών και των νορβηγικών. Είχε μελετήσει αρχαίους θρύλους της Βόρειας Ευρώπης και εκπονήσει συγκριτικές μελέτες πάνω σε κορυφαία φιλολογικά έργα του Μεσαίωνα, όπως το Beowulf. Η αγάπη του για το αντικείμενο και οι γνώσεις του μεταλαμπαδεύτηκαν στα βιβλία του και τη δημιουργία του φανταστικού του κόσμου. Δομημένη μέσα σε ένα ιστορικοφανές πλαίσιο, η Μέση Γη τοποθετείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία. Λαικές παραδόσεις (π.χ. ξωτικά), θρύλοι της αγγλικής και γερμανικής προιστορίας (π.χ. δράκοι) και μεσαιωνικά κατάλοιπα (π.χ. κάστρα, τροβαδούροι, κ.α) ζωντανεύουν μέσα από τις ιστορίες του Τόλκιν. Οι μεσαιωνικές επιρροές είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Ο τρόπος ζωής, η κοινωνική οργάνωση, ο οπλισμός, είναι μερικές από αυτές. Το ιπποτικό ιδεώδες οδηγεί τους χαρακτήρες και δημιουργεί εντάσεις και περιπέτειες. Η φύση έχει την τιμητική της, καθώς η πένα του συγγραφέα δεν σταματά να περιγράφει μαγευτικά τοπία και δανειζόμενος πιθανώς την ιδέα του Shakespeare, κάνει ακόμα και τα δέντρα να μιλάνε και μάλιστα να συμμετέχουν σε πολεμικές επιχειρήσεις. Οι λογοτεχνικές εκφάνσεις όμως δεν σταματάνε εδω. Η έννοια της τιμής και της φιλίας, η αξία της ελευθερίας, η πίστη στα ιδανικά και τόσα άλλα, συνθέτουν το υπόβαθρο των εξιστορήσεών του. Το έργο του διέπεται από μία συνοχή που διασφαλίζεται και από ένα άλλο σημαντικό στοιχείο:τη γέννηση των φανταστικών γλωσσών του. Θέλοντας να δώσει μεγαλύτερη ζωντάνια στους χαρακτήρες του και χρησιμοποιώντας ποικίλα στοιχεία (όπως λατινικές ρίζες), ο Τόλκιν δημιούργησε ξεχωριστές γλώσσες για την κάθε φυλή της Μέσης Γης. Έτσι, τα Ξωτικά είχαν την Quenya, οι άνθρωποι επικοινωνούσαν με τη Westron, κτλ. Παράλληλα με όλα αυτά, ο μαγικός κόσμος του συγγραφέα έχει τη δική του κοσμολογία, η οποία περιγράφεται κυρίως στο έργο του Silmarillion. Η εξέλιξη ως κινητήρια δύναμη αυτού του κόσμου και κατά συνέπεια της εξιστόρησης είναι ο κρίκος μεταξύ των Θεών και των κατοίκων της Μέσης Γης, όπως φυσικά και του αναγνώστη.
Αφού λοιπόν δώσαμε μία γενική εικόνα, ας προχωρήσουμε στις κρίσεις. Όταν λέμε κάτι 'απλοικό' και 'παιδικό', εννοούμε ότι ο καθένας μας μπορεί να το καταλάβει επειδή δεν είναι σύνθετο και ότι απευθύνεται σε παιδιά. Δεν νομίζω να είναι τόσο απλά τα πράγματα με το έργο του Τόλκιν. Όπως κάθε λογοτεχνικό δημιούργημα -ακόμη και φανταστικό- περιέχει συμβολισμούς και έννοιες που δεν είναι προσιτές στον καθένα. Ακόμη και τα νοήματα ενός παραμυθιού πολλές φορές μας διαφεύγουν εδώ που τα λέμε. Πόσο μάλλον ενός έργου σύνθετου σαν αυτό του Τόλκιν. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι διδάσκεται σε Ευρώπη και Αμερική σε πανεπιστημιακό επίπεδο και αναλύεται από διάφορες οπτικές (οι άπιστοι Θωμάδες παρακαλούνται όπως κοιτάξουν στο www.tolkiensociety.org, στο τμήμα education, καθώς και στις ιστοσελίδες του Πανεπιστημίου του Liverpool και του Cardiff). Κάθε χρόνο διοργανώνονται συνέδρια σε θεματικές του έργου του και μελετούνται προεκτάσεις του από καθηγητές στην ιστορία, την αρχαιολογία, την κοινωνιολογία, τη φιλολογία, κ.α.
Έτσι οδηγούμαστε σε τρία συμπεράσματα. 1. Εάν το έργο του Τόλκιν είναι 'απλοικό' και 'παιδικό', εγώ είμαι αληθινός δόκιμος και αύριο θα σταματήσω την ιεραποστολή και θα κακοκαρδήσω κ το δάσκαλό μου το Στηλίτη 2. Οι ταινίες έχουν κάνει μεγάλη ζημιά και η ουσία χάνεται μέσα στα εφέ και τη Λιβ Τάιλερ (φτου σκόρδα να είναι καλά το κορίτσι!) 3. Όποιος δεν ξέρει, να ρωτάει και μετά να μιλάει. Δεν αρνούμαι το φανταστικό του πράγματος αλλά κι αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει αξία.

Ο Κύριος μεθ΄υμών.
Δόκιμος.